KARACİĞER VE DETOKS HAKKINDA HERŞEY

Detoksifikasyon Nedir?

Karaciğer, yaşamın devamı için birçok fizyolojik ve biyokimyasal olayın meydana geldiği ana merkezimizdir. Detoksifikasyon dediğimiz DETOKS fonksiyonu da bu önemli görevlerinden biridir. Karaciğer içerisinde bir seri kompleks tepkime gerçekleşir ve bu tepkimeler zararlı rnaddeleri zehirsizleştirir. Bu olaya detoksifikasyon denir. Vücudumuzun ana detoksifikasyon organıdır karaciğer. 

Vücuda zarar veren maddeler hem dış kaynaklı hem de vücudumuzun bazı reaksiyonları sonucu ürettiği maddelerin zehir etkisi oluşturması ile iç kaynaklı olabilir (2). Vücuda zarar veren dış kaynaklı maddeler olan ksenobiyotikler ve radyasyon gibi etkenler yanında organizmada da oksidasyon ve redüksiyon yani indirgenme – yükseltgenme reaksiyonları sonucunda oluşan serbest radikaller iç kaynaklıdır. Ksenobiotikler, besin maddeleri dışında vücuda alınan ve vücuda zararlı olan patojen  tüm kimyasal maddelere verilen genel  isimdir. İç kaynaklı serbest radikal denilen ve yörüngesinde eşlenmemiş bir elektronu bulunan kararsız moleküller (3) ise çevrelerindeki sağlıklı hücrelerden elektron çalarak onlara da zarar verirler. Serbest radikaller belirli bir seviyeye kadar temizlenmez  iseler kansere, çeşitli kronik dejeneratif  hastalıklara, immün sisteme zarar veren hastalıklara neden olabilir ve yaşlanma sürecine de katkıda bulunurlar (4). Bedenimiz, bu ksenobiotik ve serbest radikallerin oluşturduğu zararı detoksifıkasyon enzimleriyle ve antioksidan sistemle en aza indirgemeye çalışır.

Yanlış beslenme alışkanlıkları ile kötü beslenme, ksenobiyotik bileşiklere yoğun maruz kalma (ilaçlar, pestisitler-tarım ilaçları, her türlü kimyasallar boyalar parfümler vb.), yaş, genetik yapı, barsak florası bozulması, aşırı egzersiz, uygunsuz yaşam alışkanlıklarına (sigara, alkol vb.) bağlı olarak detoksifikasyon yolları zamanla bozulabilir.  

Vücudun Neden Detoksa İhtiyacı Var?

Toksinlerin önemli bir kısmı  yağda çözünen  maddelerdir. Vücudumuz ise toksinleri idrar, safra dışkı veya ter olarak atmaya çalışır. Bu yollar ile toksinlerin atılabilmesi için  suda çözünür  hale getirilmesi gerekmektedir. Aksi taktirde bu toksinler yağdan zengin beyin gibi, enzimce zengin hücre zarı gibi dokulara sıkıca yerleşir ve bedeni zehirleyerek her türlü hastalığın ortaya çıkmasına neden olur.

Karaciğerde Detoks Nasıl Gerçekleşir?

Vücudumuzda detoksifikasyon; Faz I ve Faz II olarak iki basamakta gerçekleşir. Aşırı ksenobiyotik yüklenmesi, serbest radikallerin artışı ve tüm zararlılar; karaciğer detoks enzimlerini harekete geçirir. Faz I aktiviteleri, karaciğer hücre zarında olurken Faz II aktiviteleri hücrede sitoplazmada meydana gelir (5).

FAZ I: Detoksifıkasyon sürecinin Faz I aşamasında  karaciğer, toksik maddeleri orijinaline göre daha fazla toksik olabilen ara metabolitlere dönüştürür (8). Yani bu fazda toksik maddeler, daha işlenebilir ama daha zehirli hale getirilerek Faz II’ ye hazırlanır. Karaciğer bunu spesifik enzimlerle yapmaktadır. Bu aşama, sitokrom P450 (Cyt-P450) enzim sistemiyle gerçekleştirilir, indirgenme ve yükseltgenme tepkimelerini içerir (2,5). Sitokromlar, bir ksenobiyotik bileşik vücuda girene kadar dokularda düşük seviyelerde bulunurlar. Bu noktada sitokrom enzim genleri aktive edilir ve çok miktarda enzim sentezlenir. Bu aşama,  vücut tarafından ksenobiyotikleri, steroid hormonları ve ilaçların çok önemli kısmını, detoksifikasyona  uğratmak için çalışan ilk savunmadır. Esas olarak karaciğerde, bir miktarda da bağırsak hücrelerinde, böbreklerde, akciğerde ve hatta beyinde gerçekleşir. İlaçların çoğu bu aşamada metabolize olurlar.

Faz I’den Faz II’ye geçerken çok toksik ara metabolitlere karşı hücreyi koruyacak güçlü antioksidan savunma sistemine ihtiyaç duyulur. Hücreler, oksidatif  zararı önleyen, durduran ya da kısmen onaran koruyucu mekanizmalara sahiptir ki bu sisteme  “antioksidan savunma sistemi” adı verilir.Antioksidan kapasiteyi destekleyen mikrobesin öğeleri içinde; karotenler (Vit A), askorbik asit (Vit C). tokoferoller (Vit E), selenyum, çinko, bakır, manganez, koenzim Q, thioller (lahanagiller, turpgiller, sarımsak-soğan vb.), biyoflavonoidler, silimarin (deve dikeni), piknogenol sayılabilir. Serbest Radikallerin nötralize edilmesinde en önemli rolü GLUTATYON enzim sistemi oynar.

Faz I  Detoksifikasyon Sisteminin Çalışmadığını Nasıl Anlarız?

Faz I detoksifikasyonunu ölçen en iyi test Kafein Testidir. Akşam az miktarda çay, kafein tükettiğiniz halde gece uykusuzluk oluyorsa, alkol alındıktan sonra uykuya meyiliniz artıyorsa, parfüm ve diğer kimyasallar sizi rahatsız ediyorsa Faz I çalışmıyor olabilir.

Faz I Detoksifikasyonunun En Önemli Semptomları: uyku kalitesinde azalma, halsizlik, anksiyete, kaygı, depresyon, yaşam neşesinde azalma, kronik yorgunluk, ağrılarda artma, su içme isteğinin azlığı, sabah yemek istememe şeklinde kendini gösterebilir.

FAZ I Reaksiyonu Neler Baskılar?

Bunlar arasında; kötü beslenme, ilaçlar  ( (psikiyatrik bazı ilaçlar (benzodiazepinler), allerji ilaçları (antihistaminikler), mide ilaçları (simetidin), mantar ilaçları (ketakonazol)), bağırsak mikrobiyatasının bozulması, aşırı egzersiz (egzersiz, tüm fazları aktive eder ama aşırı olduğunda serbest radikal üretiminde artış meydana getirdiğinden Faz I inhibisyonu yapar), çevresel toksinler (karbontetraklorir, egzos dumanları, boyalardan inhale edilen gazlar, dioksin, böcek ilaçları), yaşlanma sayılabilir.

FAZ I Reaksiyonu Neler Destekler?

Mikrobesin destekleri: riboflavin (Vit B2), niasin (Vit B3), piridoksin (Vit B6), folik asit (Vit B9), vitamin B12, glutatyon, dallı zincirli amino asitler, flavonoidler, fosfolipidler, bu fazın destekleyicileridir.

FAZ  II : Bu fazda, Faz I’den  gelen ürünler hidrofılik X grubu ile birleşerek suda çözünür ve rahat atılabilir ürün haline gelirler. Faz I’den gelen  bu  ara metabolitler, yine pek çok  enzimlerin görev aldığı özel reaksiyonlar ile safra veya üre ile atılmak üzere daha zararsız ve suda çözünen maddeler haline dönüştürülürler (2). Bu fazda; glutatyon konjugasyonu, metilasyon, sülfasyon, asetilasyon, glukuronizasyon reaksiyonları yürütülür. Bu tepkimeler, besin kaynaklarını da içeren kofaktörlere (çalıştırıcılara) ihtiyaç duyarlar.

Vücuttaki çevresel toksinler, kanserojenler,  polisiklik aromatik hidrokarbonlar, çeşitli nitrosaminler, steroid hormonları da içeren tümör uyaranları, heterosiklik aminler, mantar toksinleri, aromatik aminler gibi kanserojenler, gıda katkı maddeleri, ilaçlar, bağırsak bakterilerinin toksinleri, bu fazda atılıma hazırlanır.

Karaciğer mitokondrilerinde fonksiyon bozukluğu gelişirse, magnezyum eksikliği varsa veya sedanter yaşam  fiziksel aktivite yetersizliği de mevcutsa  Faz II detoksifikasyonu yavaşlayarak toksinlerin birikimine sebep olabilir.

Akciğer ve solunum yollarında, mesanede gelişen kanserler, karaciğer yağlanması, hamilelik toksemisi, bağırsak disbiyozisi, Faz II detoksifikasyonun yavaş olduğunun göstergelerindendir.

Faz II Reaksiyonu Neler Destekler?

Amino asitler (Glisin, Taurin, Glutamin, N-Asetil Sistein, Sistein, Metionin), magnezyum, kolin, vitamin B5, vitamin B12, folik Asit (Vitamin B9), vit C, betain, SAM-e, N Asetil Sistein, zerdeçal, zencefil enginar, biberiye, deve dikeni, yeşil çay, turunçgiller, kakule, tarçın,sumak, ısırgan, karahindiba kökü, omega 3 içeren gıdalar, brasilika  grubu sebzeler (brokoli, brüksel lahanası, karnabahar, lahana, turp vb.) sarımsak, soğan, yeşil yapraklı sebzeler, kereviz, dereotu, maydanoz, avokado, soya, kabak, kırmızı üzüm, bu destekler arasında sayılabilir.

 Detoksifikasyon Sisteminin Çalışmadığını Nasıl Anlarız?

Yoğun ilaç kullanımına bağlı meydana gelen  karaciğer büyümesi, detoksifikasyonu yürüten enzimlerin fazla uyarımı ile ilgili olabilir (6).

Hastalık ve sağlık durumları da detoksifîkasyon aktivitesini etkiler. Alkolizm, karaciğer yağlanması, siroz ve karaciğer kanserinden dolayı normal karaciğer fonksiyonunun bozulması genelde detoksifikasyon aktivitesini de düşürmektedir (1).

Detoks enzimleri görevini yapamazsa, çevrede bulunan hem doğal hem de sentetik maddeler vücudun yağ dokularında birikebilir. Bunun sonucu oluşan zehirlenme, kronik hastalıkların ve kanserin başlıca nedeni olabilir. Enzimlerin yeterli uyarımı ve yeterli düzeyde sağlıklı cevap ile bu potansiyel toksinler ve kanserojenler yüksek seviyedeki miktarlar haricinde zararsız hale çevrilirler (7).

Vücutta Detoksifikasyon Dengesi Bozulunca Ne Olur?

Faz II  detoks sistemi yavaşsa ya da yetersiz ise Faz I’ de üretilen toksik ara ürünler vücuttan temizlenemez ve kanda “toksik ara ürünler” birikir. Bilinçsizce şelasyon yapılırsa daha çok toksik ara ürün oluşur. Orijinalinden daha tehlikeli toksik ara ürünler  için vücutta bol antioksidanın hazır bulunması gereklidir. Eğer antioksidan sistem de yetersiz ise oluşacak zehirlenme,  kronik hastalıkların ve kanserin başlıca nedeni olabilir.

Yani vücudumuzun toksinleri uzaklaştırma kabiliyeti büyük oranda karaciğer sağlığına bağlıdır.

Sonuç Olarak……..

Vücuda zarar veren dış kaynaklı maddeler olan ksenobiyotikler ve radyasyon gibi etkenler yanında organizmada da oksidasyon ve redüksiyon reaksiyonları sonucunda serbest radikaller oluşur. Vücut bu serbest radikallerin oluşturduğu zararı detoksifıkasyon enzimleriyle ve antioksidan  maddelerle en aza indirmeye çalışır. Karaciğer, detoksifikasyon enzimlerinin yoğun olarak toplandığı en önemli organdır. Vücuda dışandan giren toksin ve kimyasallar, karaciğerde Faz I aşamasında Sitokorm P450 enzimleriyle daha  reaktif duruma geçer. Bu durumda devreye giren Faz II enzimleri, bu reaktif ara metabolitler dediğimiz maddeleri, suda daha kolay çözünen moleküllere çevirir, Vücut bu enzim sistemlerini dengede tutmak için ilgili genleri uyarıcı ve baskılayıcı mekanizmalar geliştirmiştir. Dışarıdan alınan bazı besin maddeleri ve takviyeler ile bu mekanizmayı daha faydalı hale getirmek mümkündür.

Müdahalelerde dikkat edilmesi gereken, besin veya gıda dozunun miktarı, zamanlaması ve süresidir (8). Şu da unutulmamalıdır ki bazı gıdalar Faz II’yi uyarırken, Faz I’i baskılayabilirler veya tam tersi olabilir. Ancak bu çok karmaşık bir durumdur. O nedenle fazları çalıştıran gıdaları ve destekleri dengeli ve kontrollü oranlarda almak gerektiğini söyleyebiliriz.

DR.SİBEL BİLGİN

KAYNAKÇA

1. European Journal of Science and Technology Special Issue 32, pp. 1156-1161, December 2021. Karaciğerde Detoksifikasyon Ayşegül Çebi, Emine Dıraman, Fatma Gönül Sezgin. DOI: 10.31590/ejosat.
2. Altern. Med. Rev, 3:3, 187-198, 1998. The detoxification enzyme systems. Liska, D.J.
3. Acad. Sci. Review, 899, 136-47, 2000. Free radicals and antioxidants in the year 2000 a historical look to the future.  Gutteridge, J.M. ve Halliwell, B.
4. FEBS Lett., 281, 9-19, 1991. DNA damage by oxygen drived species. Its mechanisms and measurement in mammalian species. Halliwell, B. ve Anımoa, O. I.
5. FL: CRC press, Inc, 29-53, 1996. Role of Metabolism in Chemical Toxicity, In:Ioannides, C.,ed., CytP450: Metabolic and Toxicological Aspects, Boca Raton, Vermeulen, N.P.E
6. Blockwell Scientific Publications, 12. Baskı (2011). Diseases of the liver and biliary system. Sheriock, S.
7. American Medical Association. Graw, 3 -27 (1998). The Cytochrome P450 Enzyme Systems. A Backround Briefing, Blakeslee, D.  
8. J Besin Metab. 16 Haziran 2015;2015:760689. Gıdalar ve Gıda Türevi Bileşenler Kullanılarak Metabolik Detoksifikasyon Yollarının Modülasyonu: Klinik Uygulamaya Sahip Bilimsel Bir İnceleme. Romilly E Hodges, Deanna M Minich.PMCID: PMC4488002 PMID: 26167297

.

 

KARACİĞER FONKSİYONLARI VE GÖREVLERİ HAKKINDA HERŞEY

VKARACİĞER FONKSİYONLARI VE GÖREVLERİ HAKKINDA HERŞEY

Vücudumuzun En Büyük Organı Karaciğer

Karaciğer,  vücudumuzun en büyük organı olarak karın boşluğumuzda, midenin sağ üst tarafında, göğüs kafesinin altında yer alır. Yaklaşık 1,5-2 kilogram  ağırlığındadır. Sağ ve sol lop olmak üzere iki loptan ve loplarda lopçuklardan meydana gelir. Karaciğer, hepatosit adı verilen hücrelerden oluşur ve karaciğer inanılmaz yapısı ile kendini çok hızlı bir şekilde yenileme özelliğine sahiptir.

Karaciğer, vücudumuzun en büyük salgı bezidir aynı zamanda. Hem kana verdiği kimyasallar, proteinler ile endokrin hem de ürettiği safra salgısı ile ekzokrin salgı bezi şeklinde görev yapar.

Karaciğerin damarsal yapısına bakacak olursak; hem toplar damar olarak portal ven hem de atardamar olarak hepatik arteri vardır. Toplardamar olan  Portal ven; mide, ince bağırsak, kalın bağırsak, dalak ve pankreastan gelen tüm kanı, karaciğere taşıyan ana damardır. Bunun sayesinde karaciğer; emilen besinleri kolayca işler ve metabolize eder. Karaciğerin diğer  toplardamarı  hepatik ven ile de karaciğerde işlenen kan, sistemik dolaşıma (vena kava inferior) karışır.

Karaciğer hem kanlanımı, hem salgı bezi yapısı hem de  detoks  özelliği ile tam olarak bedenimizin biyokimya, fizyoloji fabrikası gibi çalışır.

Muhteşem Yapısı İle Karaciğer Hangi Olağanüstü Görevleri Yerine Getirir?

Karaciğer, hangi fonksiyonları ile bu görevlerini yerine getirir? Bir bakalım mı?

Karaciğerin bu görevlerini; metabolik görevler, sindirim, kanın yapısına  ilişkin görevler, bağışıklama, depolama saklama, atılım detoks fonksiyonlarına ilişkin görevler olarak sınıflayabiliriz

1. Karaciğerim, Metabolik Süreçlere Nasıl Katkı Sağlar;

Karaciğer, vücudumuzun ana metabolik süreçlerinde yer alır. Bu süreçlerde bazı maddelerin yapımını sağlarken  (anabolizma) bazı maddelerin de yıkımı (katabolizma) görevlerinin yürütür.

Karaciğer, glukozu glikojen olarak depolar. Yemek yedikten sonra kan şekeri yükseldiğinde, karaciğer glukozu alır ve glikojen sentezi yoluyla depolar. Açlık durumunda veya enerji ihtiyacı arttığında ise karaciğer glikojeni yıkar ve glukozu serbest bırakır. Bu süreç glikojenoliz olarak adlandırılır.

Glukoza ilişkin üçüncü bir durumda da; uzun süreli açlık durumlarında veya glikojen depoları tükendiğinde, karaciğer glukoneogenez yoluyla yeni glukoz sentezler. Bu süreçte ise farklı yapıtaşları üzerinden amino asitler, laktat ve gliserol gibi maddeler üzerinden glukoz yani şeker sentezi gelişir.

Özetle; Glukoneogenez, karaciğerin kan şekeri seviyelerini korumasına yardımcı olur. Karaciğer, kan şekeri seviyelerini düzenlemek için glukozu kullanır ve serbest bırakır. Kan şekeri yükseldiğinde, karaciğer glukozu alır ve glukojen olarak depolar. Kan şekeri düştüğünde ise, karaciğer glukozu serbest bırakarak kan şekeri seviyelerini dengeler. Böylece vücudumuzun enerji ihtiyacı sağlanmış olur.

Karaciğer, beslenmeyle gıdalarımız ile aldığımız  yağların da parçalanarak  enerjiye dönüşmesini sağlar veya daha sonra kullanılmak üzere metabolik sürece dahil eder. Yağlar ile ilgili görevi çok kapsamlıdır. Yağ asitleri ve kolesterol dahil; hem yağ sentezi yapar, hem yağları metabolize eder yani yıkar hem de yağları depolar.

Yani gerek glukoz döngüsü gerek yağ metabolizması ile vücudumuzun enerji santrali olarak kabul edilebilir.

2. Karaciğerimin, Sindirime İlişkin Görevleri Nelerdir?

Karaciğer sağ lobunun altında safra kesesi yer alır. Karaciğer hücreleri safra suyu salgılar. Bu salgılanan safranın bir kısmı, karaciğer kanalının bir kolu ile safra kesesine, bir kolu ile de on iki parmak bağırsağına aktarılır. Karaciğer tarafından günde  yaklaşık  800 ila 1000 ml kadar safra salgılanır. Safra, aldığımız gıdaların içinde yer alan ve yağda eriyen vitaminler olarak adlandırdığımız  A, D, E, K vitaminlerin emilimini ayrıca yağların emilimini sağlar ve sindirime destek olur.

3. Karaciğerim, Kanın Yapısına İlişkin Hangi Katkıları Sağlar?

Karaciğerin en asli görevlerinden biri, kanın pıhtılaşması için gerekli plazma proteinlerin yapım organı olmasıdır. Bu konuda karaciğer fonksiyon bozukluğu geliştiğinde, kanda pıhtılaşma bozukluğu gelişir ve vücudun çeşitli bölgelerinde kanamalar başlar. Ayrıca karaciğer, 200-400 mililitre kadar kanın depo organıdır.

4. Demir Gibi Güçlü Bağışıklığım

Kupffer hücreleri, karaciğerin ana hücrelerindendir  ve bu hücreler zararlıları çevreleyen ve sindiren yanı fagositoz yapan hücre grubundan sayılan makrofajlardandır. Kupffer hücreleri, patojenlere yani hastalık yapan zararlılara  karşı çeşitli maddeler salgılayarak, karaciğer ve bünyesel sistemik bağışıklık cevabında çok önemli rol oynarlar.

Karaciğerdeki bu yapı; bağışıklık sisteminde yer alan hücrelerin normal işlevlerinin yürütülmesinden sorumludur. Ayrıca vücuttaki zararlı maddeleri uzaklaştırdığı için bağışıklık direncinin düşmesine de engel olurlar.

5. Karaciğerimin Depolama ve Saklama Görevleri

Karaciğer, safra ile yağda eriyen vitaminlerin emilimini arttırdığından, ayrıca bu vitaminlerin depo organıdır. Demir, bakır gibi minerallerin de depolanması ve saklanmasını sağlar. Fazla demirin atılımında da kilit organdır.

6. Karaciğerimde Protein Sentezi ve Yıkımı Nasıl Gerçekleşir?

Karaciğer, protein sentezi ve üre üretiminde önemli bir rol oynar.

Albümin, karaciğerde sentezlenen en önemli plazma yani kan  proteinlerinden biridir. Albümin sentezi, karaciğer hücrelerinde (hepatositlerde) gerçekleşir. Üretildikten sonra kana salınır. Albümin hem dokular arası sıvı damar içi sıvı dengesini sağlar hem de kanda  çeşitli maddelerin taşınmasını sağlar.

Proteinler ve onların en küçük birimi olan amino asitler, hücrelerde enerji üretimi ve yapı taşları sağlamak için kullanılır. Vücuttaki protein ve amino asitlerin metabolizması sonucu oluşan azotlu atık ürün, amonyaktır ve amonyak çok toksik bir bileşendir. Üre döngüsü, karaciğerde gerçekleşir. Üre döngüsü, vücutta toksik olan amonyağın detoksifikasyonunu sağlar ve protein metabolizması sonucu oluşan atık ürünlerin üreye çevrilerek vücuttan güvenli bir şekilde atılmasına yardımcı olur. Karaciğerin bu önemli fonksiyonu, vücut içi azot dengesi ve genel sağlık açısından en kritik görevlerden birisidir.

7. Atılım ve Detoks; Toksinsiz Hücrelerim, Nefes Alsın Bedenim

Karaciğer, bizim ana detoks organımızdır. Karaciğer içerisinde bir seri kompleks tepkime gerçekleşir ve vücudumuza giren yada bedende üretilen zararlı maddeler bu tepkimeler ile zehirsizleştirilirler. Bu olaya detoksifikasyon adını veririz. Detoksifikasyon faz I ve faz II olarak iki basamakta gerçekleşir.

Ağır metaller, kimyasallar, tarım ilaçları, kullandığımız ilaçlar, hormonlar, alkol, tüm sindirim atıkları içindeki zararlılar, karaciğerdeki bu kompleks faz 1 ve faz 2 reaksiyonları ile zararsızlaştırılarak atılım fazına gönderilecek hale getirilirler.

Tüm  bunlar, çok özel organımız olan karaciğerin, vücudumuzun ana fonksiyonları için gerekliliğini ve önemini bize göstermektedir. Bu nedenle karaciğer sağlığımızın korunması ve desteklenmesi anlamında her zaman özel çaba göstermemiz gerekmektedir.

Dr. Sibel Bilgin